O Rogatici

OSNOVNI PODACI

Rogatica se nalazi u istočnom dijelu Republike Srpske. Smještena je u kotlini, duž obala rijeke Rakitnice, na nadmorskoj visini od 525 metara. Njenu kotlinu sa sjeverozapada zatvara brdo Lunj, a sa istoka i jugoistoka brda Goletica, Tmor i Zasada. Površina opštine Rogatica iznosi 644 km². Prema popisu stanovništva iz 2013. godine, na području opštine Rogatica nastanjeno je 11.603 stanovnika, od čega je 90% srpsko stanovništvo.
Orografski gledano, rogatički kraj je pretežno srednjeplaninski. Od cijele površine Rogatice, 20% je na nadmorskoj visini od 500 do 800 metara, dok je čak 80% na nadmorskoj visini od 800 do 1900 metara. Najviše planine su Devetak (1.417 m) i Sjemeć (1.497 m)

ISTORIJA

Rogatički kraj bio je naseljen još u bronzanom i halštatskom periodu. Tipični spomenici materijalne kulture iz praistorijskog doba u rogatičkom kraju su gradine i gromile. Gradinama danas narod naziva ostatke utvrđenih naselja starih Ilira, a one su, obično, položene na glavicama bregova srednje visine. Sastoje se od nasipa zemlje ili naslaganog kamena u obliku zidova.

Kada je u pitanju period Srednjeg vijeka, ne postoji dovoljno podataka o političkim, društvenim i privrednim prilikama rogatičkog kraja, iz tog vremena. Tu prazninu moguće je rekonstruisati pomoću ostataka materijalne kulture, na osnovu samih građevinskih ostataka. Upravo rogatički kraj po broju takvih objekata spada u one krajeve naše zemlje koji su bogati raznim spomenicima. Dokazano je da je još u rimsko doba na području današnje Rogatice postojalo znatno naselje. Ovdje je i kasnije, u Srednjem vijeku, egzistiralo naselje, na šta nas naročito navode dvije značajne činjenice: trasa starog dubrovačkog srednjovjekovnog puta iz Dubrovnika u Srebrenicu, koja je upravo išla preko današnje Rogatice, i supstrukcije utvrđenja koja i danas postoje u blizini samog mjesta.

Navedena trasa dubrovačkog puta ide preko terena današnje Rogatice i bila je kroz više vijekova frekventirana. Na njoj je u današnjoj Rogatici morao biti trg kojim su se služili i Dubrovčani, a koji se kasnije i spominje. Prema dokumentima Dubrovačkog arhiva, poznato je da je Rogatica u 14. i 15. vijeku bila centar jednog bogatog stočarskog kraja, odakle je Dubrovnik uvozio stoku. Iz 1425. godine imamo prvi konkretan spomen Rogatice, i to baš u vezi sa dubrovačkom karavanskom trgovinom. I po tome se vidi da je Rogatica kao naselje i trg postojala i prije perioda turske vladavine u ovim krajevima.

Samo ime Rogatica je domaćeg, slovenskog porijekla. Treba napomenuti da je ovdje u srednjem vijeku živjela i porodica sličnog imena, Rogatići. Rogatica je u 14. i 15. vijeku bila usko vezana za jedan drugi grad, utvrđenje Borač, i za njegove gospodare Radinoviće, odnosno Pavloviće, koji su u 15. vijeku držali u svojoj vlasti cio kraj od izvorišta rijeke Bosne do Drine, uključujući i trg u Rogatici. Po tom gradu, jedno vrijeme, tokom prvih godina turske vlasti u ovom kraju i sam trg Rogatica nazivao se Borač (Bazar Borač). Grad u kojem su bili dvorovi navedene vlastele leži iznad lijeve obale rijeke Prače, uz današnje selo Varošište. Glavni dijelovi njegovih bedema davno su razrušeni i razneseni, ali se već po obrisima temelja može zaključiti da je to bila jedna od najprostranijih srednjovjekovnih utvrda u Bosni. Turci su Borač zauzeli nešto prije 1466. i uskoro iza toga su ga napustili. Istorija i arhitektura ovog grada, kao i prošlost njegovih gospodara Pavlovića, već su obrađeni u literaturi. Vrijedno je ovdje napomenuti da postoji vjerovatnoća da je Borač, o kojem ovdje govorimo, druga utvrda takvog imena, a da je prva i starija bila na suprotnoj strani Mesića, između daašnjih sela Borač i Brčigovo, gdje se još i sada na jednoj kosi vide ostaci neke utvrde. Na ovaj zaključak nas upućuju ne samo ostaci utvrde, nego i ime samog današnjeg naselja Borač, koje se nalazi neposredno uz utvrdu.

U neposrednoj blizini mlađeg Borča, nalazi se selo Varošište, lokalitet Carina i nekropola stećaka. To nam pokazuje da je grad Borač imao i svoje predgrađe, koje se zaista spominje u istorijskim dokumentima onog vremena pod imenom Sotto Boraz.

Za poznavanje prošlosti rogatičkog kraja u Srednjem vijeku od naročite je važnosti i druga brojna vrsta srednjovjekovnih spomenika. To su kameni nadgrobni spomenici – stećci, često sa natpisima, skulpturama i heraldičkim ukrasnim motivima. Pored nekropole u Varošištima, impozantna nekropola nalazi se i u obližnjem selu Lađevine. U njoj su se svojim dimenzijama naročito isticala dva stećka u obliku sarkofaga, od kojih je jedan, sa natpisom, stajao na grobu Vlatka Vlađevića, a drugi na grobu vojvode Miotoša i njegovog sina Stjepka. Od 1914. godine oba ta stećka nalaze se u bašti Zemaljskog muzeja u Sarajevu kao najkarakterističniji i najreprezentativniji spomenici te vrste u Bosni i Hercegovini. Usamljenih stećaka, ali i nekropola imamo u mjestima poput Sočica, Dobrača itd.

Krajem 19. i početkom 20. vijeka, u Rogatici počinju sa radom prva pilana za obradu drveta, ciglana, a izgrađene su mnoge putne komunikacije. Srpska osnovna škola počela je sa radom 1880. godine, a tri godine kasnije u Rogaticu je došao i prvi civilni ljekar.

Jedan od najvećih zločina počinjenih nad srpskim narodom, ikada, desio se u Starom Brodu, 1942. godine, na obalama rijeke Drine, gdje je ubijeno oko 6000 Srba sa područja Sarajevsko-romanijske regije.

Literatura: Monografija „Rogatica“ Svjetlost, Sarajevo, 1966. god.